Tot en met zaterdag 2 april presenteren Parnassia Groep en het Haags Gemeentearchief een tentoonstelling over de geschiedenis van de geestelijke gezondheidszorg in Den Haag in het Atrium Den Haag.

Zorg sinds de middeleeuwen
In de Antoniuskapel aan het Slijkeinde kunnen Hagenaars al in de 16e eeuw terecht voor zorg. De Crepelen vormen een religieuze zelfhulpgroep met en voor gehandicapten en niet gehandicapten. Zij vangen zieke armen op met warmte, voedsel en zorg. De kapel wordt al gauw te klein waardoor de Crepelen met hulp van giften ernaast een ‘sieckhuys’ bouwen. De Middeleeuwer geeft gul en heeft een tolerante houding naar krankzinnigen. Niemand wordt zomaar opgesloten, behalve als hij of zij een gevaar vormt voor de samenleving of zichzelf. Als hij of zij weer rustig is, laat men hem of haar weer gaan.

Antonius Abt
De tentoonstelling is opgebouwd rond een 17e eeuws beeldje van Antonius Abt die in Egypte leefde van 251 tot 356. Antonius Abt is de beschermheilige van krankzinnigen en mensen die lijden aan besmettelijke ziekten. Er is zelfs een ziekte naar hem vernoemd; Antoniusvuur, een niet-besmettelijke ziekte die veroorzaakt wordt door het eten van beschimmeld roggebrood.

Pestuitbraken
In de 16e en 17e eeuw wordt de Antoniuskapel te klein. Hij wordt in 1579 afgebroken en op dezelfde plek wordt een nieuw Pest- en Dolhuys gebouwd. Verschillende pestuitbraken maken veel slachtoffers. Het is bekend dat hygiëne besmetting kan voorkomen. Daarom zijn de straten en de grachten tijdens pestuitbraken opvallend schoon. De magistraat formuleert strenge regels om de pest te voorkomen. Bij overtreding volgt een forse boete.

18e eeuw – gewenst gedrag
In de 18e eeuw zijn er geen pestslachtoffers meer, waardoor het huis aan het Slijkeinde alleen mensen opneemt met ongewenst gedrag. Dit zijn niet alleen krankzinnigen, maar ook mensen die zich niet weten te gedragen volgens de mores van de maatschappij. In 1795 komen de Fransen naar Den Haag. De regenten in het Dolhuys worden vervangen door liberale regenten. Die zorgen voor een katholieke kapel in het huis.

Van Verbeterhuis naar Oud-Rosenburg
Tussen 1825 en 1844 draagt het huis aan het Slijkeinde de naam Verbeterhuis. Daarna wordt het het ‘Geneeskundig gesticht voor krankzinnigen’ genoemd. Ongewenst gedrag wordt gezien als een ziekte die te genezen is. In 1895 kopen de regenten het Landhuis Oud-Rosenburg. In de jaren daarna bouwen ze op het landelijke terrein in Loosduinen grote paviljoens met steeds meer patiënten, totdat ze in 1912 het huis aan het Slijkeinde definitief achter zich laten.

Bloemendaal en de Ramaerkliniek
De stichting Bloemendaal vestigt zich in 1892 aan de Monsterseweg. Dit is het tweede ziekenhuis van de Vereniging van Christelijke Verzorging van Krankzinnigen in Nederland. In 1926 wordt de Ramaerkliniek (onderdeel van de stichting Rosenburg) geopend. Hier kunnen zenuwlijders zonder rechterlijke machtiging opgenomen worden ter observatie en behandeling volgens de nieuwste methoden.

De Tweede Wereldoorlog
Rosenburg en Bloemendaal zijn voorbeelden van goede geestelijke gezondheidszorg, totdat de Tweede Wereldoorlog hieraan een wreed einde maakt met als dieptepunt de deportatie van 251 Joodse patiënten en onderduikers naar Sobibor en Auschwitz. Van slechts 22 mensen is bekend dat ze de oorlog overleefd hebben.

Geestelijke gezondheidszorg na de oorlog
Na de oorlog pakken Rosenburg en Bloemendaal de zorg en behandeling weer op. In de jaren 50 en 60 kondigen zich nieuwe behandelingen aan, zoals vergaand gebruik van medicijnen. In de jaren 70 komt de ‘antipsychiatrie’ op: een protest tegen vrijheidsbeperkende therapieën en medicijnen. Er ontstaan cliëntenbewegingen, die opkomen voor inspraak bij behandelingen en beleid. De Haagse ggz krijgt cliëntenraden. Tegenwoordig wordt ook familie van cliënten betrokken bij de behandeling en familieraden denken mee over het beleid.

Geestelijke gezondheidszorg anno 2022
Parnassia Groep groeit mee met maatschappelijke inzichten. Hierbij legt zij de nadruk op waardigheid en inclusie van de cliënt. Er is herstelgerichte zorg in de wijk. Cliënten worden begeleid naar werk en participatie in de samenleving. Parnassia Groep werkt samen met gemeenten, andere zorgaanbieders en maatschappelijke organisaties. Familie draagt bij aan herstel van de cliënt die zo kort mogelijk behandeld wordt om psychische en/of verslavingsproblemen te voorkomen/verminderen.

Tentoonstelling De geschiedenis van de geestelijke gezondheidszorg in Den Haag
De tentoonstelling De geschiedenis van de geestelijke gezondheidszorg in Den Haag is in het Atrium Den Haag te vinden bij de ingang van de Studiezaal van het Haags Gemeentearchief.
Samenstelling tentoonstelling: Corry van Straten auteur van het boek ‘Van Kapel tot Dolhuys Haagse Geesteszorg vanaf de Middeleeuwen tot 1700’, in samenwerking met Mary van Putten.

Meer informatie is te vinden op www.parnassia.nl en www.haagsgemeentearchief.nl.